Tegen het einde van het vorige jaar werd ik door Joeri Naanai geïnterviewd voor een artikel dat hij aan het schrijven was over de invloed van romantische films op de relaties tussen mensen en hoe dit in de tijd veranderd is. Naast mijzelf heeft Joeri voor het stuk ook Hilde Van Mieghem, een vlaamse actrice, auteur (cineaste) en regisseur, geïnterviewd.

Omdat ik geen PDF van de uitgave heb, zet ik hier de tekst integraal op dit weblog:

Prikkel of doodsteek?

Zijn romantische films gevaarlijk voor uw relatie?

Niets gezelliger dan samen met je geliefde van een romantische film te genieten. Maar wat als die meeslepende, suikerzoete film in schril contrast staat met de prozaïsche routine in je eigen relatie? Wat als jouw onvolmaakte partner mijlenver af lijkt te staan van de schijnbaar perfecte personages op het scherm? Creëren romantische films te hoge verwachtingspatronen die koppels onder druk zetten? We vroegen het aan mediapsycholoog Mischa Coster en cineaste Hilde Van Mieghem.

TEKST: JOERI NAANAI

U kent de situatie wel: Jan en An Modaal kijken samen naar een romantische film en schuiven nog wat dichter bij elkaar. Tot An opmerkt: ‘Kijk Jan: zie je hoe gevoelig Johnny Depp de handen van die vrouw streelt. Waarom doe jij dat nooit met mij?’
Jan: ‘Bolleke, je schijnt te vergeten dat Johnny Depp hier de rol van Don Juan vertolkt. Hij probeert die vrouw gewoon te versieren.’
An (verontwaardigd): ‘Maar daar gaat het helemaal niet om. Je hoeft geen Don Juan te zijn om gevoelig te zijn.’
Jan: ‘Dat ben ik ook. Alleen blijkt dat weinig effect op jou te hebben. Blijkbaar sta jij alleen open voor gevoelens als ze van Johnny Depp afkomstig zijn. Ik ben geen Johnny Depp.’
An (droogjes): ‘Dat wist ik al.’
Jan: ‘Ach, ‘t is maar een film schatje.’
Waarna Jan die avond op de sofa sliep…

Glijmiddel of afknapper?

Bestaat er een oorzakelijk verband tussen het bekijken van romantische films en de wijze waarop koppels met elkaar omgaan en hun relatie beleven? Hebben films in het algemeen en romantische films in het bijzonder überhaupt een impact op onze interpersoonlijke idealen en verwachtingspatronen? En zo ja, welke impact? Fungeren romantische filmscènes als een afrodisiacum voor het liefdesleven van de kijker en als een emotioneel ‘glijmiddel’ dat koppels dichter bij elkaar brengt en zorgt voor meer wederzijds begrip en empathie? Of staat het utopische ideaalbeeld dat ze vaak ophangen zo ver van de realiteit dat geen enkele bioscoopbezoeker eraan kan beantwoorden? En zorgt dit dan niet voor teleurstellingen die de doodsteek voor de relatie kan betekenen?

Uit de analyse van de Nederlandse mediapsycholoog Mischa Coster blijkt alvast dat het antwoord op deze vragen niet eenduidig is: “Veel hangt af van de persoonlijkheid van de kijker en de manier waarop hij of zij met de film omgaat.” Maar dat romantische films een betekenisvolle invloed kunnen hebben op ons liefdesleven staat volgens Coster alvast buiten kijf.

Een kwestie van hormonen?

Uit een psychofysiologische studie die professor Oliver Schultheiss van de universiteit van Michigan in 2004 uitvoerde blijkt volgens Coster dat onze hormonenspiegel wijzigt als we naar een romantische film kijken: “Schultheiss voerde eerst een nulmeting uit door een groep proefpersonen te laten kijken naar een neutrale documentaire over het Amazoneregenwoud. Hun hormonenspiegel veranderde niet. Daarna liet hij een andere groep kijken naar een romantische scène uit de film The Bridges of Madison County met Clint Eastwood en Meryl Streep. Hun progesterongehalte steeg met een gemiddelde van ruim tien procent. Progesteron is een vrouwelijk geslachtshormoon dat naar verluidt angstverlagend werkt en bijdraagt tot gevoelens van empathie en intimiteit. Het progesteronniveau van de mannelijke proefpersonen steeg trouwens in dezelfde mate als dat van de vrouwen. Het cliché dat mannen minder gevoelig zouden zijn voor romantische films dan vrouwen klopt dus niet! Bovendien bleek het gehalte van het mannelijk hormoon testosteron bij de mannen sterk te dalen, terwijl dat van de vrouwen stabiel bleef. Testosteron verhoogt weliswaar het libido, maar creëert ook angst en agressie, wat niet meteen bevorderlijk is voor een romantische relatie. Een derde groep keek naar een gewelddadige scène uit de gangsterfilm The Godfather II. Het testosteronpeil van sommige mannen steeg met maar liefst dertig procent, dat van de meeste vrouwen daalde. Kortom, het onderzoek van Schultheiss toont aan dat romantische films wel degelijk een positieve hormonale invloed kunnen hebben op de kijker. Wie naar een romantische film kijkt, zal hierdoor vaker openstaan voor interpersoonlijke contacten.”

Vooroordelen

Uit een ander onderzoek dat professor Richard Harris van het departement Psychologie van de universiteit van Kansas uitvoerde blijkt dat er nog steeds hardnekkige vooroordelen bestaan als het om romantische films gaat. Harris vroeg aan 250 mannen en vrouwen om in koppels samen naar een romantische film te kijken en nadien punten te geven op zeven. De gemiddelde quotering van de vrouwen was 6, die van de mannen bijna 5. Dit bevestigt de studie van Schultheiss en ontkracht het vooroordeel dat mannen niet van romantische films houden. Harris vroeg in zijn enquête ook of mannen in het algemeen van de bekeken film zouden houden. Zowel de mannelijke als vrouwelijke respondenten dachten van niet, wat niet strookt met de resultaten van het experiment. Omgekeerd hadden de mannen (en vrouwen) het wel bij het rechte eind door te voorspellen dat vrouwen van de film zouden houden. En op de vraag welke filmscène hun mannelijke date zou willen spelen, antwoordden de vrouwen bijna unaniem ‘de sekscène’. Hoewel heel wat mannen inderdaad de seksscène kozen, lag hun aantal echter veel lager dan wat de vrouwen hadden voorspeld.

Projectie

Volgens Coster toont de studie van Harris aan dat romantische films tot pijnlijke misverstanden kunnen leiden: “In romantische films wordt vaak een onrealistisch beeld opgehangen van hoe een relatie zou moeten zijn. Kijkers die geen duidelijk onderscheid maken tussen fictie en realiteit projecteren dat beeld vaak op hun eigen situatie. Dat gebeurt vooral wanneer de eigen relatie in een dipje zit. Ze beginnen elkaar te vergelijken met een filmpersonage en trekken ongenuanceerde conclusies. Ze hanteren daarbij vaak stereotiepe vooroordelen -bijvoorbeeld dat mannen niet romantisch zijn of vrouwen niet rationeel- en verwijten hun partner dat hij of zij niet beantwoordt aan het ideaalbeeld in de film. In het slechtste geval maken ze zelfs een einde aan de relatie en gaan ze op zoek naar iemand anders die wel aan het ideaalbeeld beantwoordt. Ze vergeten daarbij dat het in romantische films meestal rozengeur en maneschijn is, terwijl echte relaties over een hobbelig parcours verlopen en geduld, wederzijds begrip, constructieve communicatie, kortom werk vergen. Liefde op het eerste gezicht, eeuwige liefde, tomeloze passie zijn typische bestanddelen van de doorsnee romantische film. Daar kan je als doodgewoon koppel onmogelijk mee concurreren.”

Een korreltje zout

Beide studies combinerend, komt Coster tot de volgende voorzichtige conclusie: “Als je iemand nog niet (lang) kent, is een romantische film de ideale setting voor een date. De gedeelde kijkervaring kan lichamelijk en mentaal een positieve invloed hebben op de amoureuze dynamiek tussen jullie beiden. Als je echter al een vaste relatie hebt en je kent elkaars gebreken, dan moeten beide partners over voldoende relativeringsvermogen beschikken om de film met een korreltje zout te nemen.”

Kortom, begin elkaar niet meteen genadeloos te vergelijken met de volmaakte personages op het witte doek. Gebruik de film op een genuanceerde, constructieve manier om eventueel met elkaar te praten over wat je net gezien hebt. En vergeet daarbij niet dat Jan geen Leonardi DiCaprio of An geen Kate Winslet hoeft te zijn om jouw ‘king’ of ‘queen of the World’ te kunnen zijn. Zoniet maak je van je eigen relatie misschien een zinkende Titanic…

Streamer: ‘Projecteer het romantische ideaalbeeld niet meteen op je eigen relatie’ Mischa Coster, mediapsycholoog

(Kader)
Hilde Van Mieghem: ‘Zég dan dat je van haar houdt!’

Hoewel Hilde Van Mieghem als actrice en regisseuse zelf voor of achter de camera stond van romantische drama’s als Blonde Dolly, Sailors Don’t Cry, De Kus en haar nieuwe film Smoorverliefd, is ze naar eigen zeggen te nuchter om zich te laten inpakken door wat ze ‘de romantische leugen van Hollywood’ noemt: “Begrijp me niet verkeerd: ik hou van de leugen. Ik hou ervan te ontsnappen aan de dagelijkse realiteit en weg te dromen bij romantische films zoals Casablanca. Maar ik ben niet dom of naiëf. Ik wéét dat het maar een film is. Dit betekent overigens niet dat ik me niet kan laten meeslepen. Integendeel, toen ik naar The Remains of the Day van John Ivory keek en zag hoe stuntelig Anthony Hopkins zijn gevoelens voor Emma Thompson verborg, riep ik luidop naar het scherm: ‘Maar zég dan toch dat je van haar houdt!’ (lacht) Als 14-jarige heb ik zelfs tranen met tuiten gebleit toen ik Love Story met Ryan O’Neal en Ali MacGraw zag. Anderzijds begrijp ik niet dat kijkers na afloop van de film geen onderscheid kunnen maken tussen fictie en realiteit. En ik hou sowieso niet van films waarin vrouwen worden voorgesteld als slachtoffers, als louter hunkerende, jaloerse of onozele wichten, zoals Bridget Jones’s Diary.”

Volgens Van Mieghem is haar ambivalente houding ten opzichte van romantische films sterk beïnvloed door haar pijnlijke jeugd: “Ik kom uit een liefdeloos nest. Mijn vader was een alcoholicus en mijn moeder mishandelde me. Dat heeft littekens op mijn ziel achtergelaten, waardoor ik jarenlang op de ‘verkeerde’ mannen viel en onzeker was in relaties. Tien jaar psychoanalyse heeft me meer inzicht verschaft in mezelf, maar ik vind het nog steeds moeilijk om mensen te vertrouwen. Geen wonder dus dat ik niet in de val trap van de utopische Hollywoodromantiek. Ik hou vooral van intelligente films waarin relaties op een geloofwaardige wijze in beeld worden gebracht, zoals de romantische komedie Annie Hall van Woody Allen. Mijn favoriete romantische film is Dangerous Liaisons, waarin John Malkovich zijn geliefde Michelle Pfeiffer verliest door zijn eigen zelfdestructieve machtsspelletjes. (zucht) Romantiek kan ook mooi zijn als ze fout loopt. Denk aan Amarcord van Fellini, waarin een eenzame gek in een boom kruipt en naar de hemel roept: “Ik wil een vrouw!”. Of kijk naar de hartverscheurende slotscène van Fellini’s La Strada, waarin Anthony Quinn huilend beseft dat hij het kindvrouwtje dat hij zo lang mishandelde nooit meer zal zien, hoewel ze de enige persoon tussen hemel en aarde was die van hem hield. Met zo’n films kan ik me identificeren. Daar vind ik troost in.” JN

Streamer: ‘Romantische films laten je wegdromen en bieden troost’ Hilde Van Mieghem, cineaste